Muški svet

01.01.00

Politika
01.06.2002.
Od iskoni do danas

Muška kultura i totalitarna svet

Zorica Tomić: "Muški svet", izdavač "Zepter Book World", Beograd, 2001.

U svojoj novoj knjizi "Muški svet" (izdanje Zepter-Book World, 2001), Zorica Tomić istražuje princip maskuliniteta kao jednog od osnovnih ljudskih postulata, smatrajući ga bitnim konstituentom zapadnoevropske kulture. Polazeći od dihotomije priroda/kultura kao polariteta koji je u osnovi svekolikog ljudskog postojanja i bića, Tomićeva u njoj traži elemente za dalje "binarne opozicije" ili dualizme koji bi bili paradigmatični za sve druge. To je pre svih, prema mišljenju autorke, seksualni dualizam, odnosno podela na muški i ženski princip, koji nalazimo gotovo u svim starim kulturama kako Istoka tako i Zapada, od janga i jinga u Kini, do raznoraznih muških i ženskih božanstava koje simbolizuju nebo i zemlju, svetlost i tamu, čvrsto i meko, aktivno i pasivno, itd.

Muška kultura je izuzetno složena sintagma jer se javlja i kao prirodna determinanta, i kao kulturni konstrukt, kako to utvrđuje autorka ove zanimljive knjige. Zakoračivši iz prirode u kulturu, čovek je prešao prag matrijarhata i ušao u svet patrijarhata, ušavši istovremeno i u svet društvene organizacije koju čine pravila ponašanja, norme i ograničenja od kojih, u stvari, i počinje kultura (na primer, zabrana incesta kojom se premošćuje dihotomija priroda-kultura).

Volja za moć

Posmatrajući kulturu, pre svega, u odnosu prema kategoriji prirode pa, posredno, i polnosti autorka pojam maskuliniteta objašnjava preko onih mitskih obrazaca koji predstavljaju ugaone kamenove zapadenoevropske kulture. Od mita o androginu, preko helenskog, hrišćanskog, građanskog, do modernog mita, knjiga zaokružuje pojam maskuliniteta nalazeći njegovo utemeljenje u onim teorijama (Frojd, Jung, na primer) koji su kategoriju polnosti shvatali kao suštinsku kategoriju kulture.

U svakom slučaju, Zorica Tomić smatra da je za zapadnoevropski svet karakterističan maskulinitet, što bi moglo da se odredi i kao muški svet. Upravo tu autorka traži postojanje bliske veze između muške kulture na jednoj strani, i totalitarne svesti na drugoj, a koja počiva na univerzalnoj volji za moć u kojoj upravo taj muški princip predstavlja jednu od glavnih poluga.

Elaborirajući različite probleme u vezi sa odnosom muške kulture i totalitarne svesti, autorka analizira kako se taj odnos ispoljava kod filozofa Ota Vajningera, u njegovom tumačenju muške kulture kao sveta bez žena, tj. bez drugih. Totalitarna svest, kaže Tomić, čini simboličan poredak kulture žrtvenim poretkom. A takav poredak stalnim naglašavanjem i insistiranjem na razlikama, "istovremeno isključuje iz sebe sve što je drugo, drugačije, i na taj način se održava".

Jalovost koncepta

Muška kultura u biti predstavlja muški svet iz kojeg je žena isključena, baš kao što je i on isključen iz sfere prirode. To je svet bez žena, neka homoseksualna utopija u kojoj nema mesta za one ženske principe koji su zasnovani na emocijama i osećajnosti. I u takvom svetu, kao kod Fajningera, žene i Jevreji jesu figure razlike, preko kojih se "artikuliše onaj model ideologije isključenja koji stvara kulturu kao totalni projekt".

Ova veoma podsticajna, i nadasve zanimljiva, knjiga, istražujući svet muške kulture od iskona do današnjeg dana, suštinski ukazuje na ispraznost i jalovost takvog koncepta koji nužno završava u devijantnom umu totalitarnosti. Svet bez žena jeste svet bez pozitivnih energija osećajnosti, emocionalnosti i nežnosti, jalov i pust, zaodenut samoodbranom vlastite jedinstvenosti i veličine. Baš kao što bi i svet bez muškaraca bio neinspirativan i dosadan, pun negativnih naboja i frustracije. Jednostavna poruka ove knjige bi možda i bila u tome da samo istinsko muško-ženski svet jeste onaj u kome može doći do harmonije i ispunjenja, koje podstiče njihov neprekidni, ali bez sumnje uvek plodni međusobni antagonizam.

Jasna JANIĆIJEVIĆ