01.01.00
Politika
01.04.2000.
Pred vratima istorije
Čudesni život slika
Stanislav Živković: "Život slika"; izdanje Slobodana Mašića, Beograd, 1999.
Možda bi naslov ove knjige mogao da se preinači i da glasi "Sudbina slika" koje čekaju pred vratima istorije. Slike koje godinama, pa i decenijama čame u nekim prašnjavim tavanskim ili podrumskim prostorima ili u nedostupnim privatnim ambijentima stare predratne građanske klase: to su slike poznatih, manje poznatih ili sasvim nepoznatih autora različitih generacija i stilskih opredeljenja čije biografije pokrivaju bezmalo ceo dvadeseti vek.
Autor knjige, dr Stanislav Živković, poznati i priznati istraživač našeg modernog slikarstva od početka veka, pripada onoj vrsti naučnika koji spajaju istrajnost, intuiciju i erudiciju i koji ne propuštaju nijednu činjenicu koja može doprineti celovitosti predmeta istraživanja. U rasponu od impresionizma (S. Živković je i doktorirao na Kosti Milićeviću), pa sve do istaknutih predstavnika našeg međuratnog slikarstva i nekih od vodećih imena našeg posleratnog slikarstva, odvija se na stranicama ove knjige prava drama otkrića slika i biografija slikara, u često neverovatnim i fantastičnim okolnostima, tužnim i pokatkad tragičnim situacijama.
Uzbudljivo i stručno
Knjiga nije koncipirana kao istorijska hronologija već kao zanimljivo štivo o sudbinama slika i slikara - nekoliko desetina autora i mnogo više slika otkriveno je, stručno verifikovano i opisano tokom poluvekovnog traganja S. Živkovića i postavljeno na mesta koja im pripadaju. Autor je duboko svestan vrednosti i manje poznatih slikara pa ne propušta nijednu priliku da ispita i višestruko proveri i najtanji trag koji vodi do otkrića neke nepoznate slike, pa čak i autora.
Susreti sa živim, ostarelim i zaboravljenim autorima doneli su mu obilje dragocenih podataka koji bacaju novu svetlost ne samo na njihove biografije već i na karakter epohe kojoj ti autori pripadaju. Još su značajnije rekonstrukcije biografija malo poznatih ili sasvim nepoznatih autora, poput Koste Josipovića, Viktora Živkovića ili Petra Markovića. Poneki prilazi su pravi biografski medaljoni, topli i uzbudljivi koji bar donekle vraćaju deo duga tim "ukletim" autorima prema kojima vreme i savremenici nisu imali razumevanja.
Pisana lakim memoarskim stilom ali uvek sa svešću o vrednosti predmeta kojim se bavi, knjiga se čita kao uzbudljivo štivo, čas intimistički i gotovo poetski slobodno, čak kao izraz duboke vere u sliku koja osim istorijske ima i trajnu estetsku vrednost. Ima tu i novih podataka i o tako poznatim slikarima kakvi su, na primer, Marko Čelebonović, Petar Lubarda ili Mića Popović. A sve to dato kroz lično iskustvo i ličnu optiku autora knjige koja pomalo podseća na Mihizovu "Autobiografiju o drugima".
Iz prve ruke
Posebno su u knjizi zanimljive stranice posvećene beogradskim preprodavcima umetnina i strasnim kolekcionarima koji su istovremeno i mecene i izvori informacija bez kojih bi ovaj proces otkrivanja nepoznatih ili zaboravljenih vrednosti bio manje uspešan.
Sve u svemu, ova knjiga daje i odgovore na nekoliko važnih pitanja iz metodologije i teorije umetnosti: kako se pravi istorija umetnosti, kako se iznalaze i privode istini činjenice od kojih se grade biografije, profili epoha, istorijske definicije? Reč je, sem toga, o jednoj bogatoj zbirci podataka, otkrića i svedočenja iz prve ruke o vremenu i akterima naše moderne umetnosti koji su već utkani u istorijsko-umetničke obrasce koji tu umetnost predstavljaju.
Izdavač Slobodan Mašić, u svojoj poznatoj biblioteci "Nova", ovom knjigom je još jednom potvrdio sluh za nesvakidašnje vrednosti.
Sreto BOŠNJAK
01.01.00
Politika
12.08.2000.
Sudbine umetnika i njihovih dela
U tamnom vilajetu
U svom delu "Život slika" Stanislav Živković je hrabro zakoračio u nepoznato, trudeći se da povrati sve one likovne vrednosti koje su zagubljene na stazama nemara
Knjigu Stanislava Živkovića "Život slika" čitao sam sa uzbuđenjem otkrivajući u njenom sadržaju višeslojne poruke.
Kao prvi utisak nametao se njen istraživački karakter, saznanje o sudbini umetnika i njihovih dela u prvoj polovini ovoga veka. Nije prošlo neko dugo vreme koje nas deli od našeg neverovatno nemarnog odnosa prema srpskom modernom slikarstvu. Bez većeg potresa mnoga dela čak i najvećih slikara ovoga razdoblja bila su prepuštena nekoj posebnoj ravnodušnosti koja svedoči o nepoznavanju njihove stvarne vrednosti. Na jedan miran, ali neumoran način Živković je hrabro zakoračio u tamni vilajet, trudeći se da u život povrati sve one likovne vrednosti koje su rasipnički, lakoumno ostale pogubljene na stazama nemara i neznanja. Zahvaljujući ovom strasnom istraživaču, on nam je vratio čitavo bogatstvo bez kojeg, sada je to sasvim jasno, ne bi mogla da se napiše i jedna potpuna istorija novije i moderne srpske umetnosti.
Novi život odbačenih
Za ovo tvrđenje dovoljno je podsetiti na Živkovićeva otkrića izgubljenih dela jednoga Koste Milićevića, Veljka Stanojevića, Milana Milovanovića, Miloša Golubovića, Natalije Cvetković, Bore Stevanovića, Koste Josipovića, Vere Milosavljević-Ćirić, Vidosave Kovačević, od kojih mnoga i najboljim stručnjacima i danas zvuče kao nova i nepoznata.
Iza ovih izgubljenih, ponekad i odbačenih, a u svakom slučaju poniženih i zanemarenih umetničkih dela moguće je iščitati i opšte prilike u kojima su stvarali naši umetnici, boreći se najčešće sa nerazumevanjem sredine i oskudicom koja ih je pritiskivala. Upravo zato zadivljuje njihova upornost, hrabro utiranje puteva za jednu novu i srećniju generaciju kojoj su upravo njihovi prethodnici osigurali čast i dostojanstvo umetničkog poziva.
Svoje istraživačke pustolovine Stanislav Živković kazuje mirno, lišen nekog vidnijeg uzbuđenja koji obično prati ovakva otkrića. Ima u njegovom načinu kazivanja i neke tihe, uzdržane ironije koja, upravo zbog svoje nenametljivosti, deluje na čitaoce svojom neobičnom i nesvakidašnjom dramatikom. Veoma smišljeno i sa osećanjem takta, Živković opisuje često ponižavajuće uslove u kojima sreće potomke gotovo zaboravljenih slikara, njihova tužna prisećanja koja još više potvrđuju zlehudu sudbinu naših umetnika i njihovih dela. Pa ipak, ispod svih naslaga nemara i društvene ravnodušnosti, nezadrživo se probija srpska moderna umetnost, sva u grču između davno čuvenih školskih saveta svojih nastavnika i njihove iskonske potrebe da poslušaju glasove svojih nezavisnih stremljenja.
Monaška samoća
Pada u oči da su sva moja dramatična kolebanja kako bi sačuvali svoj izvorni likovni izraz, srpski umetnici morali da obave u skoro monaškoj samoći, bez nade da će ih razumeti i obodriti neka dobro obaveštena kritika. Umesto mudrih saveta sa strane, dočekivala ih je neobaveštenost i nemoć sredine čiji je likovni ukus bio ukočen produženim umetničkim shvatanjima prošlog veka, o čemu tako upečatljivo svedoči i slikarska sudbina jedne Nadežde Petrović. Jasno je da su njene avangardne ideje o modernoj umetnosti stigle u našu sredinu preuranjeno, a samo njen snažni duh i golema upornost zadržali su je da ne klone i da svoj spas potraži u gorkom preziranju jedne nedorasle i nezrele sredine.
Svojom dragocenom knjigom, koja obiluje lepom otkrićima i zapažanjima, doista je obogaćena srpska istorija umetnosti. Istovremeno ova knjiga nas opominje na mnoge neobavljene poslove koji tek predstoje. Preduslov za njihovo izvršenje svakako je posedovanje istraživačke strasti i, razume se, talenta. Želja nam je da ova knjiga, delo jednog pojedinca, podstakne sve one institucije u kojima se ovakvi poslovi neguju i kao obavezni deo svakodnevnog postupanja.
Ovom prilikom, sem Stanislava Živkovića, želim istaći i primer neumornog Uglješe Rajčevića koji nam je, pored ostalog, podario i umetnički i životni lik arhimandrita Rafajla Momčilovića, mučenika iz 1941. godine, a danas proglašenog svetitelja srpske crkve.
Na najbolji mogući način oba ova istraživača dostojno su zastupali i beogradsku školu istorije umetnosti iz koje su potekli.
Dejan MEDAKOVIĆ
01.01.00
Politika
06.12.1999.
Život slika i slikara
Stanislav Staša Živković (1923), poznati istoričar umetnosti, osnivač Galerije SANU, između ostalog pisac je niza monografija, kao što su: "Kosta Milinčević" (doktorska teza, 1967), zatim Borivoje Stevanović, Stojan Aralica, Marko Čelebonović, Mihailo Petrov, Mića Popović (nemačko izdanje), Mladen Srbinović (rusko izdanje), Stojan Ćelić, Mladen Josić, Beogradski impresionisti... Dakle, čitava biblioteka nezaobilaznih knjiga, a tek velike, kapitalne izložbe koje je organizovao samo u Galeriji SANU - retrospektiva članova SANU, Srpske srednjokovene freske, Lepenski Vir, Umetnička škola u Beogradu... Uz to, Živković je strasni sportista, državni reprezentativac u mačevanju i doživotni predsednik Mačevalačkog kluba "Crvena zvezda", između ostalog.
Strasno, sa šarmom
E, čovek sa tako bogatom biografijom mogao je da napiše jednu ovakvu knjigu, kao što je "Život slika". To traganje za zaboravljenim stvaraocima, za njihovim delima, ravno je (sudeći po ovoj knjizi) najuzbudljivijem detektivskom poslu. A Živković je taj posao radio sa znanjem, strašću i upornošću, ali i šarmom. Sam na jednom mestu u knjizi kaže:
"Po prirodi posla, čitav radni vek proveo sam u kontaktu sa slikarima nekoliko generacija i najrazličitijih opredeljenja, od naivaca i početnika, do uvaženih akademika. To druženje sa umetnicima, kroz organizovanje njihovih izložbi i pisanje tekstova o njihovom slikarstvu, bilo je svojevrsna privilegija, koja mi je omogućila izuzetno zanimljiv i sadržajan lični život..".
Ovo je beskrajno zanimljiva priča o slikama i slikarima, ali i o naslednicima i kolekcionarima, i to je prilika da se čitalac upozna sa različitim ličnostima naše umetnosti, njihovim karakterima, sudbinama. Verujte, uzbudljivo i zanimljivo. Izdavač je Slobodan Mašić, u okviru biblioteke "Nova".
R. Popović
