Nikola B. Moravčević rođen je 10. decembra 1935. godine u Zagrebu u porodici srpskog oficira Jugoslovenske kraljevske vojske. Po završetku Akademije za pozorišnu umetnost Beogradskog univerziteta (1955), otišao je u Ameriku, gde je magistrirao na pozorišnom odseku Umetničkog instituta u Čikagu (1961) i doktorirao na odseku za svetsku književnost Univerziteta države Viskonsin u Medisonu (1964).Posle dve godine docenture na koledžu Stivens u državi Mizuri, prešao je na odsek svetske književnosti Univerziteta države Ilinois u Čikagu, gde je unapređen (1968) u vanrednog i (1971) u redovnog profesora. Na istom univerzitetu bio je zadužen i administrativnim dužnostima kao osnivač i šef odseka slavistike (1968-1981), a potom i kao prorektor Univerziteta i direktor Uprave za univerzitetski razvoj (1981-1988).Njegov naučni rad obuhvata preko dvesta književnih eseja i kritičkih prikaza iz oblasti ruske i srpske književnosti štampanih u desetak zbirki eseja, u nekoliko vodećih enciklopedija i u velikom broju poznatih književnih časopisa u SAD i Kanadi.Napisao je istorijski roman Albion, Albion (Beograd, 1994, 1997. i 2006), za koji je dobio (1998) Nagradu „Rastko Petrović“, namenjenu najboljem proznom delu srpskog pisca iz rasejanja, istorijski roman Svetlost Zapada – Lux Occidentalis (Beograd, 2003), kao i knjigu eseja o srpskoj i ruskoj književnosti Selected Essays (Beograd, 2005). Član je nekoliko američkih i internacionalnih profesionalnih udruženja i počasni doktor Vroclavskog univerziteta u Poljskoj. Bio je osnivač i petnaest godina (1980-1994) glavni urednik jedinog naučnog časopisa u Americi posvećenog srpskoj kulturi, Serbian Studies, a od 1991. godine je član Krunskog saveta Nj. K. V. Prestolonaslednika Aleksandra II Karađorđevića.Živi u Čikagu.
24.07.15
Sava Vladislavić nije Dučićev rođak
NIKOLA MORAVČEVIĆ
Novi roman Nikole Moravčevića (1935), jednog od najznačajnijih pisaca istorijskih romana, jednostavno nazvan „Grof Sava Vladislavić”, koji je objavio „Arhipelag”, govori o Hercegovcu Savi Vladislaviću, uticajnom diplomati na dvoru cara Petra Velikog i carice Katarine, čoveku koji je razgraničio Rusiju i Kinu. Roman osvetljava jednu od najuzbudljivijih epoha u istoriji Rusije.
Svoj roman posvetili ste Savi Vladislaviću. Zašto ste se odlučili baš za ovog uticajnog diplomatu?
Svojim romanima, pokrio sam naš srednji vek, a i našu istoriju, sve do kraja Drugog svetskog rata. Roman o Savi Vladislaviću napisao sam sa željom da pokažem jednog veoma značajnog čoveka koji je ceo život proveo u dijaspori. Kada sam počeo da skupljam materijal, iznenadilo me je da je on više poznat u ruskoj istoriji i diplomatiji, nego kod nas. Interesantno je kojom je brzinom on u Stambolu uspostavio čvrste veze s ruskim diplomatama i koliko je brzo zadobio poverenje Petra Velikog, koji mu je dao velike privilegije za međunarodnu trgovinu u Rusiji, a postavio ga je, svojim ukazom, za glavnog snabdevača ruske carske vojske, u ratu sa Švedskom, koji se završio njegovom pobedom kod Poltave (1709). Bio je i glavni politički savetnik u ratu sa Turskom (1711), koji se, nažalost, završio mirovnim dogovorom, posle bitke na Prutu, kada je Petar Veliki jedva izvukao živu glavu. Pretila je opasnost da ga Turci i Tatari sa Krima zarobe. Tom prilikom, Sava Vladislavić bio je zadužen da diže na ustanak Crnogorce i Hercegovce za oslobađanje Srbije od turskog ropstva. To je, u stvari, bio Prvi srpski ustanak, u kojem je učestvovao i crnogorski vladika Danilo, koji je glavna ličnost u Njegoševom „Gorskom vijencu”.
Kako je Sava Vladislavić, poreklom iz Hercegovine, uspeo da postane vodeći diplomata i čovek od najvećeg poverenja na ruskom dvoru?
Sava je još u vreme kada se bavio trgovinom u Stambolu, učio ruski, i Petar Veliki ga je odmah prihvatio kao čoveka koji je mnogo znao o turskoj carevini i prilikama na Balkanu. On je ruskom ambasadoru u Stambolu, koji je pradeda Lava Tolstoja, predao tekstove svih međunarodnih ugovora koje je Turska imala sa zapadnoevropskim državama, što u ruskoj arhivi Ministarstva inostranih poslova nije postojalo. A u pripremi za rusko-turski rat (1711), on je Petru Velikom napisao tajni obaveštajni spis o svim turskim vojnim postrojenjima duž severne obale Crnog mora, o čemu Rusi, do tada, ništa nisu znali.
Sava Vladislavić bio je veliki vizionar – bio je barem sto godina ispred svog vremena?
Kao diplomata, Sava Vladislavić je prvi koji je u Evropi pokrenuo takozvano istočno pitanje, koje je dominiralo evropskom diplomatijom, sve do početka 20. veka. Petar Veliki, nažalost, nije uspeo za života da oslobodi balkanske hrišćane od Turaka, ali je Sava bio najuporniji u tome da to pitanje mora da se reši. Petar Veliki, oko 1720, poslao je Savu u Italiju, da sa papom Klementom XI pregovara o Konkordatu sa katoličkom crkvom, što je Sava uspešno uradio, ali je papa, dan posle pregovora, umro. Njegov naslednik odbio je da to ozvaniči. Za vreme dvogodišnjeg života u Italiji, Sava Vladislavić je proveo najviše vremena u Veneciji, gde se i oženio italijanskom plemkinjom Vergilijom Trevizan, iz ugledne porodice, koja je dala čak i neke venecijanske duždeve.
I pored tolike slave i bogatstva u Rusiji, u privatnom životu bio je veoma nesrećan, jer su mu tri kćeri umrle u ranom detinjstvu, posle čega se njegova supruga vratila u Veneciju.
Zaslužan je i za istorijsko razgraničenje Rusije i Kine?
Po povratku u Rusiju, bio je na poziciji carevog vrhunskog tajnog savetnika u Petrogradu, i na tom položaju je ostao sve do Petrove iznenadne smrti. Još za života, Petar Veliki izabrao je Savu za ruskog ambasadora u Kineskom carstvu, sa željom da ode u Peking i razreši istorijsko razgraničenje Rusije i Kine. U toku vladavine Petrove udovice Katarine I, koja je bila prva žena na carskom prestolu, u istoriji Rusije, on je otputovao u Peking i trebale su mu pune tri godine da svoju diplomatsku misiju uspešno privede kraju. Granica koju je uspeo zvanično da uspostavi – najduža je kopnena granica na svetu, i iznosi 6.200 kilometara, od Kamčatke do Kaspijskog mora. I što je interesantno, ta granica opstaje i dan-danas.
Savu Vladislavića upoređujete s Markom Polom i nazivate ga našim prvim putopiscem. Imaju li ti putopisi literarnu vrednost?
Njegov spis o Kini veoma je detaljan. Predao ga je carici Ani. On je, kao tajni dokument, u Rusiji objavljen tek sto godina kasnije. Upoređuju ga s Markom Polom, jer je on prvi, na neki način, opisao Kinu. Spis Save Vladislavića o Kini ima i literarnu vrednost, jer se ne bavi samo političkim pitanjima, odnosno mogućim sukobom između Rusije i Kine, nego opisuje kinesko carstvo i sa sociološke, i sa kulturološke strane, zatim analizira i odnose između Mongola i Kineza. Mongoli, kojih je bilo samo pet miliona, pokorili su Kinu, koja je tada imala više od 200 miliona stanovnika.
Roman ste pisali na osnovu istorijskih činjenica. Gde ste sve sakupljali građu?
Koristio sam ruske istorijske izvore, koji su obimni, kao i Venecijanski arhiv, u kojem postoje detaljni podaci o Savinom boravku u Italiji. Pre mene, građu o Vladislaviću sakupljao je naš čuveni diplomata i pesnik Jovan Dučić. U svom spisu o Savi, Dučić je prišao s namerom da dokaže da mu je to predak, čime je sebi napravio magareću uslugu, jer su se onda umešali istoričari i književni kritičari, koji su sve to demantovali.
Na Univerzitetu u Čikagu osnovali ste katedru za slavistiku. Kakvo je interesovanje za studije slavistike?
Celu svoju akademski karijeru u Americi proveo sam u visokom obrazovanju, bio sam osnivač i prvi šef odseka slavistike na Ilinojskom državnom univerzitetu u Čikagu. Taj univerzitet je odlučio da stvori odsek slavistike, kada je ruski „sputnjik” poleteo u kosmos, početkom šezdesetih godina, prošlog veka. Ubrzo je postao najveći slavistički odsek u Americi. Uglavnom zbog toga što u okolini Čikaga danas ima oko dva miliona Poljaka, oko 850 hiljada Ukrajinaca, veliki broj ruskih Jevreja, i oko 400 hiljada Srba, ako se računaju tri generacije. Ova katedra uspela je da dobije državna odobrenja za doktorate u svim oblastima slavistike i dan-danas školuje najveći broj doktoranata u toj oblasti. Posle osnivanja tog programa, pregovarao sam i sa Srbima i sa Hrvatima, ali su Hrvati na kraju odlučili da ne učestvuju u stvaranju hrvatskog programa, jer Ilinojski univerzitet nije bio katolička institucija. Hrvati su svoj program organizovali na lokalnom Lojola univerzitetu, gde se taj program, posle nekoliko godina, ugasio. Srpska katedra i dan-danas uspešno radi, mada je u Americi interes za slovenske jezike, u poslednje vreme, prilično opao, jer su sada u modi arapski i kineski.
Ko su naši najpoznatiji i najprevođeniji pisci u Americi?
Za prevode značajnih srpskih književnika u Americi veoma je značajna izdavačka kuća „Harkurd – Brejs i Jovanović”, koja je štampala dela Ive Andrića, Miloša Crnjanskog, Milorada Pavića i Dobrice Ćosića. Američki književnik Čarls Simić, koji je srpskog porekla, prevodio je modernu srpsku poeziju, ali interes za naše najnovije pisce prilično je slab.
Zoran Radisavljević
