Srpski jezik i srpski jezici

11.03.05

Dr Miloš Kovačević (1953), profesor lingvistike na više srpskih univerziteta, stručnjak za sintaksu, semantiku, stilistiku i istoriju srpskog književnog jezika, profesor na fakultetima u Bohumu (Nemačka), Beogradu, Sarajevu, Nikšiću, Nišu, Kosovskoj Mitrovici, Banjaluci i Srpskom Sarajevu, autor je četrnaest stručnih i naučnih knjiga, među kojima su i „U odbranu jezika srpskog – i dalje”, „Srpski jezik i srpski jezici” i „Srpski pisci o srpskom jeziku”.

INTERVJU
Šta je danas srpski jezik i ko sve njime govori?

– Na to pitanje nije lako odgovoriti a da svi budu s odgovorom saglasni. Zato odgovor može biti čisto naučni, ali i nenaučni, zapravo dnevnopolitički. Osim toga odgovor može biti iz perspektive čiste lingvistike kao nauke, i iz perspektive onih disciplina koje pripadaju, kako bi Nemci rekli, mekoj lingvistici, kakva je na primer sociolingvistika. Iz perspektive čiste, sistemske, nesporne, tvrde lingvistike – srpski jezik je i danas ono što je bio i juče, jedan od slovenskih jezika koji se odlikuje samosvojnim fonološko-gramatičkim osobinama, koje ga, usput budi rečeno, i čine posebnim jezikom u okviru (južno)slovenske grupe jezika. Srpski jezik je, prema tome, i danas ono što je bio u Vukovo i postvukovsko doba, tojest i danas je to onaj isti vukovski jezik.

Vuk je uobičajavao reći da je to književni jezik svih Srba, jer njime govore Srbi sva tri zakona (vere): i „zakona grčkoga” i „zakona rimskoga” i „zakona muhamedanskoga”. Budući da su od Vukovog do današnjeg vremena ti „zakoni” politički u nacije pretvoreni, i da su i u okviru „Srba grčkoga zakona” posebnom nacijom proglašeni Crnogorci, danas bi se moglo reći da srpskim jezikom i dalje govore svi Vukovi Srbi, ali se svi oni Srbima ne zovu. Osim onih koji se i dalje Srbima zovu, njime kao književnim jezikom govore (i pišu) i Hrvati, i muslimani (koji sebe sada zovu Bošnjacima), i Crnogorci.

Srpski jezik su preuzeli Hrvati, muslimani u Bosni, spremaju se to da učine i Crnogorci. Preuzimaju srpski jezik, ali ga zovu hrvatskim, bošnjačkim, crnogorskim?

–Da, Hrvati su, po dobro isplaniranom programu iza koga je stajala, ako ga nije i napravila Rimokatolička crkva, za svoj književni jezik u 19. veku preuzeli Vukov novoštokavski srpski jezik, iako u to doba gotovo da i nije bilo Hrvata štokavaca. U tome su im Srbi, posebno srpski filolozi, dobrano pomogli. Druga je priča sa muslimanima i Crnogorcima. Oni su svi bili i ostali štokavci, i upotrebljavali su isključivo srpski književni jezik. Od njih, kao zasebnih nacija, taj je jezik neuporedivo stariji.

Ali, oni su se poveli za Hrvatima, pa vele: kad oni mogu srpski da ne zovu srpskim što ne bismo i mi. I kod jednih, i kod drugih, i kod trećih, čini se da je u pitanju srpski kompleks, svi žele da se, ako nikako drugo, onda izmenom imena srpskoga jezika distanciraju od svog srpskog, posebno jezičkog, ishodišta. A što za to nema nikakvih naučnih osnova, kao da ih i nije briga. Uostalom, ko još da drži do nauke ako mu to ne odgovara kada dobro zna da na balkanskoj vetrometini, na svakom koraku, mistifikacije mnogo više „piju vode” od naučnih činjenica. Ali jedno je sigurno: izmenom imena srpskoga jezika u hrvatski, bosanski/bošnjački i/ili crnogorski, naš jezik ne postaje lingvistički (naučno) manje srpski.

Imaju li Hrvati svoj jezik?

– Da, izvorni hrvatski je, kako je to lingvistika 19. veka jasno dokazala, čakavski jezik. Jer čakavci su bili i ostali isključivo Hrvati. Srba čakavaca nikada nije bilo, kao što gotovo nije bilo ni Hrvata štokavaca. Ali Hrvati taj svoj autohtoni čakavski nisu preveli u književni (standardni) jezik, nego su oni, zbog širih nacionalnih interesa, prvenstveno zbog pohrvaćenja Srba katolika a samim tim i pripajanja Hrvatskoj teritorija na kojima su oni živeli, za svoj književni jezik uzeli Vukov srpski novoštokavski književni jezik.

Tako su oni svoj čakavski ostavili na nivou dijalekta, a srpskom su na sve načine za vek i po pokušavali odreći srpskost, najpre uguravajući u nazav i svoje ime, tako da je srpski postao jedini dvoimeni jezik na svetu, a potom su, u narednoj fazi, iz složeničkog naziva samo odstranili srpsko ime, pretvarajući imenom srpski u čisti hrvatski. Hrvati, dakle, imaju svoj jezik, ali to nije ovaj koji oni zovu hrvatski. Ovaj književni hrvatski samo je preimenovani srpski književni jezik.

Postoji li bošnjački jezik?

– Bošnjački iliti bosanski postoji taman onoliko koliko na primer novopazarski, šumadijski, vojvođanski, krajiški, hercegovački, crnogorski i sl. Dakle, kao bilo koji u kolokvijalnom opštenju regionalno imenovani srpski jezik. Nema nikakvog ni naučnog ni političkog uporišta za postojanje bošnjačkog/bosanskog jezika. Priča o bosanskom ili bošnjačkom jeziku nastala je na pravno neutemeljenoj premisi da svaki narod može svoj jezik da imenuje kako god želi. Takvo pravo, ponovimo to još jednom, nikada i nigde u dokumentima najrelevantnijih svetskih organizacija koje se bave ljudskim pravima – nije propisano. To je izmišljeno pravo, baš kao što je izmišljen i nekakav bošnjački jezik, koji, da apsurd bude veći, muslimani (što se sad nacionalno izjašnjavaju kao Bošnjaci) neće čak ni bošnjačkim da zovu nego ga imenuju bosanskim. Tako ispada da se bosanskim govori u Novom Pazaru, što će silogistički reći da je Novi Pazar u Bosni.

Zoran Radisavljević